ปัจจุบันการแพทย์แผนไทยมีบทบาท เป็นทางเลือกของการรักษาอีกช่องทางหนึ่งในระบบสุขภาพของคนไทย แพทย์แผนไทยจะมีหน้าที่ในการตรวจโรค วินิจฉัยโรค การรักษาโรค ตลอดจนการป้องกัน และส่งเสริมฟื้นฟูสุขภาพของคนไทย โดยอาศัยองค์ความรู้ ซึ่งได้รับการถ่ายทอดสืบต่อกันมาตามตำราการแพทย์แผนไทย หรือจากสถาบันการศึกษาที่สภาแพทย์แผนไทยรับรอง สมุฏฐานโรคที่มีในตำราต่างๆ เป็นแนวความคิดที่อธิบายโดยอ้างอิง ธาตุ 4 ของพุทธศาสนา โดยเชื่อว่าพื้นฐานมนุษย์ที่เกิดมาล้วนประกอบด้วย ธาตุทั้ง 4  ได้แก่ ธาตุดิน (ปถวีธาตุ) ธาตุน้ำ (อาโปธาตุ) ธาตุลม (วาโยธาตุ) และธาตุไฟ (เตโชธาตุ) ร่างกายคนเราที่จะปกติสุขนั้น ธาตุทั้ง 4 จะต้องสมดุลกัน หากร่างกายผิดปกติด้วยสาเหตุใดๆมากระทบ ธาตุทั้ง 4 ในร่างกายจะมีสภาวะกำเริบและถดถอย คนเราแต่ละคนมีสัดส่วนของธาตุไม่เท่ากัน การมีธาตุหนึ่งเป็นใหญ่เรียกว่า ธาตุเจ้าเรือน ซึ่งสามารถเปลี่ยนแปลงได้ตามปัจจัยต่างๆ เช่น อายุ อากาศ ที่อยู่อาศัย เวลา และพฤติกรรมของคนนั้นๆ โดยปกติร่างกายจะมีกลไกพยายามปรับให้ธาตุต่างๆอยู่ในสภาวะสมดุลเสมอ ถ้าปรับไม่ได้ร่างกายจะเสียภาวะสมดุลไป คือธาตุใดธาตุหนึ่ง หรือหลายธาตุมีมากไป หรือน้อยไป ซึ่งทางการแพทย์แผนไทยเรียกว่า  ธาตุกำเริบ  ธาตุหย่อน  ธาตุพิการ